ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 10، دی 1400 ، شماره پی در پی 68

بررسی سبک طنزپردازی در روزنامه های گیلان در عصر مشروطه و پهلوی (مطالعۀ موردی: خیرالکلام، جنگل، نسیم شمال، طلوع، و هفگز)

صفحه (79 - 94)
آتوسا پدرام ، وجیهه ترکمانی باراندوزی (نویسنده مسئول)، فیروز فاضلی ، نعیمه کیالاشکی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1399

چکیده

زمینه و هدف: در دوره های مشروطه و پهلوی که تحولات و دگرگونیهای گسترده ای در عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران بوجود آمد، گیلان یکی از مناطقی بود که بطور مستقیم در این تحولات دخالت داشت. روشنفکران گیلانی عمدتاً ازطریق نشریات و روزنامه ها با مردم ارتباط برقرار میکردند و به نقد قدرت و نابسامانیهای سیاسی و اجتماعی میپرداختند. مشهورترین روزنامه های عصر مشروطه و پهلوی که در گیلان منشر میشد و به دلیل طنزپردازیهای ویژه از اقبال عمومی بینظیری برخوردار بود، عبارت بودند از: خیرالکلام، جنگل، نسیم شمال، طلوع، و هفگز. در این مقاله مهمترین سازوکارهای ایجاد طنز در روزنامه های مذکور تحلیل و بررسی شده است.

روش مطالعه: مقالۀ حاضر درصدد است ازطریق تحلیل پنج روزنامۀ عصر مشروطه و پهلوی و بررسی مشخصه های سبک طنز آنها به روش توصیفی ـ تحلیلی، مهمترین شگردهای ایجاد طنز را در این روزنامه ها واکاوی نماید.

یافته ها: تمامی پنج روزنامۀ مذکور از ابزارهای گوناگون و تقریباً مشابهی در زمینۀ ایجاد طنز بهره برده اند. طنز در این روزنامه ها غالباً در جهت انتقاد از اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و به ‌منظور اصلاح این شرایط بکار رفته است. در ضمن پیکان گزندۀ طنز در این متون نه تنها شرایط، بلکه اشخاص و نهادهایی را که مسبب ایجاد این شرایط هستند، نشانه رفته است.

نتیجه گیری: اصلیترین سازوکارهای سبک طنزپردازی در روزنامه های این دوره عبارت است از: 1) استفاده از ضرب المثل؛ 2) کاربرد زبان محاوره ای؛ 3) بکارگیری القاب و عناوین تهکّم آمیز؛ 4) استفاده از شگردهای آیرونیک؛ 5) نادان‌نمایی؛ 6) فابل؛ 7) تناقض؛ 8) بازیهای زبانی؛ و 9) مهمل‌نویسی.

کلمات کلیدی
سبک , طنز , روزنامه های گیلان , مشروطه , پهلوی

• از صبا تا نیما، آرین‌پور، یحیی. (1382). تهران: زوار.
• تجدد ادبی دورۀ مشروطه، آژند، یعقوب. (1385). تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
• چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز، سهیل نقشی، محمدجواد. (1381). رشت: شهر باران، صص 98، 119 و 120.
• روزنامۀ جنگل، کسمایی، حسین. انشایی، محمد. و نویدی، غلامحسین. (1335 ه. ق تا 1337 ه. ق). سال اول، رشت (31 شماره).
• روزنامۀ خیرالکلام. افصح‌المتکلمین. (1325 ه.ق تا 1327). سال اول، رشت (52 شماره).
• روزنامۀ طلوع. طلوع، محمودرضا. (1302 ش تا 1304 ش). سال اول، رشت (69 شماره).
• روزنامۀ نسیم شمال. حسینی قزوینی (گیلانی)، سیداشرف‌الدین. (1325 ه. ق آخر 1328 ه. ق). رشت (72 شماره).
• روزنامۀ هفگز. گلشنی، عبدالکریم. (1330 ش –1331 ش). رشت (17 شماره).
• طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، همراه با پیشگفتاری در قلمروِ طنز و تاریخ تحلیلی مطبوعات فکاهی، نجف‌زادۀ بارفروش، محمدباقر و فرجیان، مرتضی. (1370). تهران: چاپ و نشر بنیاد.
• نشانه شناسی مطایبه، اخوت، احمد. (1371). تهران: فردا.